Faydalı Bilgiler

Velayet hakkı nasıl belirlenir ve mahkeme hangi kriterleri esas alır? Bu konu hakkında sizlere genel bilgileri sadeleştirerek vereceğiz.

Velayet Hakkı Nasıl Belirlenir? Mahkeme Hangi Kriterlere Bakar?

Boşanma davalarında veya evlilik dışı ilişkilerde çocukların kimde kalacağı, yani velayetin kime verileceği konusu en hassas ve tartışmalı başlıklardan biridir. Taraflar arasında duygusal boyutu ağır olan bu süreçte, mahkeme kararını verirken sadece anne veya babanın değil, doğrudan çocuğun yararını esas alır.

Peki velayet hakkı nasıl belirlenir? Mahkemeler hangi unsurları dikkate alır? İşte velayet davaları hakkında bilinmesi gereken tüm detaylar…

Velayet Hakkı Nedir?

Velayet hakkı, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’na göre, çocuğun bakımının, eğitiminin, korunmasının ve temsilinin sağlanmasına yönelik hukuki yetkidir. Bu hak, normal şartlarda çocuk reşit olana kadar ebeveynler tarafından birlikte kullanılır. Ancak boşanma, ayrılık ya da anne-babanın evli olmaması durumunda mahkeme, velayetin kimde olacağına karar verir.

Velayet Kararı Kim Tarafından Verilir?

Velayet hakkı, ancak aile mahkemesi hâkimi tarafından karara bağlanabilir. Taraflar anlaşmış olsalar dahi, mahkemenin bu konuda onay vermesi gerekir. Çünkü kanun koyucu, çocuğun menfaatini korumayı kamu düzeni kapsamında değerlendirmiştir.

Mahkeme Hangi Kriterlere Bakar?

1. Çocuğun Üstün Yararı İlkesi
En temel kriter budur. Mahkeme, hangi ebeveynin çocuğa daha sağlıklı bir yaşam, güvenli bir ortam ve dengeli bir gelişim sunabileceğini araştırır. Çocuğun maddi ihtiyaçları kadar duygusal ihtiyaçları da göz önüne alınır.

2. Ebeveynin Fiziksel ve Ruhsal Durumu
Mahkeme, velayet talep eden ebeveynin:

• Psikolojik sağlık durumu
• Aile içi şiddet geçmişi
• Alkol veya madde bağımlılığı olup olmadığı
• Fiziksel şiddet eğilimleri gibi yönlerini değerlendirir.
• Gerekirse adli psikiyatri ve sosyal hizmet uzmanlarından rapor alınır.

3. Çocuğun Yaşı ve Gelişim Evresi
Çocuğun yaşı, velayet kararını doğrudan etkileyebilir:

• 0–3 yaş arası çocuklarda, genellikle anneyle kalmasının uygun olacağı varsayılır (istisnai durumlar hariç).
• Okul çağındaki çocuklar için okul ve çevre faktörleri ön plana çıkar.
• 12 yaş ve üzeri çocukların görüşü alınır; mahkeme bu görüşe “ağırlıklı” değer verir.

4. Tarafların Sosyal ve Ekonomik Koşulları
Mahkeme;

• Gelir düzeyi
• İş durumu
• Barınma şartları (çocuğun kalacağı evin uygunluğu)
• Yaşam tarzı (gece hayatı, istikrarsız yaşam vb.) gibi etmenleri dikkate alır.

Ancak unutulmamalıdır ki sadece maddi imkânlar, velayet için tek başına yeterli bir kriter değildir.

5. Çocuğa Kim Fiilen Bakıyor?
Özellikle ayrılık döneminde çocuğun bakımını fiilen hangi ebeveynin üstlendiği, çocuğun duygusal olarak kime daha bağlı olduğu gibi faktörler de dikkate alınır. “Rutin düzeni bozmamak” genellikle çocuğun psikolojik iyiliği açısından önemlidir.

6. Kardeşlerin Birlikte Kalması İlkesi
Mahkemeler, kardeşlerin birbirinden ayrılmasını olağanüstü bir neden olmadıkça tercih etmez. Velayet kararı verilirken, kardeşler mümkün olduğunca aynı ebeveyne verilerek duygusal bağlarının korunması sağlanır.

• 7. Tarafların Velayet Konusundaki Davranışları
  Çocuğu manipüle eden
• Diğer ebeveyni kötüleyen
• Görüş haklarını engelleyen
• Hukuki süreci uzatmak için kötüye kullanan taraflar aleyhine değerlendirme yapılabilir.

Mahkeme, “iyi niyetli ebeveyn davranışlarını” olumlu bir kriter olarak kabul eder.

Ortak Velayet Mümkün mü?
Türk Medeni Kanunu’nda açıkça yer almasa da, 2016’dan itibaren Yargıtay kararları çerçevesinde ortak velayet uygulaması benimsenmeye başlanmıştır.

• Ortak velayet şartları:
• Tarafların bu konuda anlaşmış olması
• Ebeveynler arasında iletişimin sağlıklı olması
• Çocuğun zarar görmeyecek olması

Ancak hâlâ her davada uygulanmaz. Uygulama, hâkimin takdirine bağlıdır.

Velayet Kararı Değiştirilebilir mi?
Evet. Velayet kararı kesin hüküm olsa da, şartların değişmesi durumunda yeniden değerlendirilmesi mümkündür. Velayet değişikliği davası açılması için aşağıdaki durumlar gerekçe olabilir:

• Velayet sahibi ebeveynin ihmal veya kötü muamelede bulunması
• Çocuğun eğitim ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmaması
• Yeni evlilik veya taşınma sonucu çocuğun düzeninin bozulması
• Çocuğun ciddi psikolojik sorunlar yaşaması

Çocukla Kişisel İlişki (Görüşme) Nasıl Düzenlenir?
Velayet kendisine verilmeyen ebeveynin çocukla düzenli görüşme hakkı vardır. Mahkeme;

• Görüşme sıklığı (haftalık, bayram, tatil dönemleri)
• Gerekirse gözetimli görüşme
• Yatılı kalma süreleri gibi detayları karara bağlar.

Eğer bu hak kötüye kullanılırsa, görüşme süresi kısıtlanabilir ya da tamamen kaldırılabilir.

Velayet Davasında Bilirkişi ve Sosyal İnceleme Raporları
Mahkemeler, çocukla ilgili karar verirken uzman görüşlerine başvurur:

• Pedagog/Sosyal hizmet uzmanı raporu
• Psikolojik değerlendirme raporları
• Okuldan veya aile çevresinden alınan bilgiler

Bu raporlar, hâkimin objektif ve çocuk merkezli bir karar verebilmesi için büyük önem taşır.

Velayet Davası Ne Kadar Sürer?
Velayet davasının süresi, tarafların anlaşıp anlaşmadığına, tanık sayısına, bilirkişi raporlarına ve mahkemenin iş yüküne bağlı olarak değişir. Ortalama bir velayet davası 4 ila 12 ay sürebilir.

Ancak çocuğun güvenliğinin tehdit altında olduğu durumlarda tedbiren geçici velayet kararı alınabilir.

Velayet Hakkı Bir Hak Değil, Sorumluluktur

Unutulmamalıdır ki velayet hakkı, çocuğun geleceğini doğrudan etkileyen hayati bir karardır. Bu süreçte önemli olan, ebeveynlerin hakları değil, çocuğun menfaatidir. Mahkeme de kararlarını bu temel prensip doğrultusunda verir.

Eğer bir velayet davası gündemdeyse, duygusal kararlarla değil; hukuki bilgi, sabır ve çocuğun yararı ekseninde hareket edilmesi gerekir. Bu nedenle aile hukuku konusunda deneyimli bir avukattan destek almak büyük önem taşır.